Bắc kinh là gì? Các nghiên cứu khoa học về Bắc kinh
Bắc Kinh là thủ đô của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, trung tâm chính trị, văn hóa, khoa học – công nghệ và ngoại giao hàng đầu của đất nước. Đây là một trong những thành phố lâu đời nhất thế giới với lịch sử hơn 3.000 năm, giữ vai trò kinh đô qua nhiều triều đại phong kiến Trung Quốc.
Định nghĩa và khái niệm cơ bản về Bắc Kinh
Bắc Kinh (Beijing) là thủ đô của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, đồng thời là trung tâm chính trị, văn hóa, khoa học – công nghệ, và ngoại giao lớn nhất của đất nước. Đây là một trong những thành phố có lịch sử lâu đời nhất thế giới, đóng vai trò quan trọng trong nhiều triều đại phong kiến Trung Quốc. Hiện nay, Bắc Kinh là trung tâm điều hành của chính quyền trung ương và là nơi đặt trụ sở của hầu hết các bộ, ban, ngành quan trọng.
Bắc Kinh là một đơn vị hành chính trực thuộc trung ương, có quyền hạn tương đương tỉnh. Thành phố này trải rộng trên diện tích khoảng 16.410 km² với dân số thường trú hơn 21 triệu người (2023), đứng thứ hai về dân số trong số các thành phố trực thuộc trung ương của Trung Quốc, chỉ sau Thượng Hải. Với mật độ dân cư cao ở khu vực nội thành và mật độ thấp hơn ở vùng ngoại ô, Bắc Kinh thể hiện sự kết hợp giữa đô thị hóa hiện đại và các khu vực nông thôn truyền thống.
Thành phố này không chỉ nổi tiếng với vai trò chính trị mà còn là biểu tượng văn hóa của Trung Quốc. Bắc Kinh có nhiều di tích lịch sử, công trình kiến trúc cổ kính xen lẫn những tòa nhà hiện đại, phản ánh quá trình phát triển liên tục trong hàng ngàn năm lịch sử.
Vị trí địa lý và hành chính
Bắc Kinh nằm ở phía bắc Trung Quốc, trên rìa phía bắc của đồng bằng Hoa Bắc, tiếp giáp với tỉnh Hà Bắc ở hầu hết các phía và tiếp giáp với thành phố trực thuộc trung ương Thiên Tân ở phía đông nam. Thành phố cách biển Bột Hải khoảng 150 km và cách biên giới Mông Cổ hơn 200 km, giữ vị trí chiến lược quan trọng trong giao thông và quốc phòng.
Vị trí này khiến Bắc Kinh trở thành trung tâm giao thông trọng điểm, kết nối các khu vực Đông Bắc, Hoa Bắc và Tây Bắc Trung Quốc. Đây là điểm giao nhau của nhiều tuyến đường sắt, đường cao tốc và tuyến hàng không quốc tế.
Về mặt hành chính, Bắc Kinh được chia thành 16 đơn vị cấp quận. Các quận nội thành quan trọng gồm:
- Đông Thành (Dongcheng)
- Tây Thành (Xicheng)
- Triều Dương (Chaoyang)
- Hải Điện (Haidian)
Bảng thông tin hành chính Bắc Kinh:
| Tiêu chí | Thông tin |
|---|---|
| Diện tích | 16.410 km² |
| Dân số (2023) | ~21 triệu người |
| Số quận | 16 |
| Vị trí | Phía bắc Trung Quốc, gần đồng bằng Hoa Bắc |
Lịch sử hình thành và phát triển
Bắc Kinh có lịch sử hơn 3.000 năm với nhiều giai đoạn biến đổi sâu sắc. Bằng chứng khảo cổ cho thấy con người đã sinh sống tại đây từ thời kỳ đồ đá cũ, nổi bật là phát hiện "Người Bắc Kinh" tại di chỉ Chu Khẩu Điếm, có niên đại khoảng 700.000 – 200.000 năm trước. Đến thời kỳ đồ đá mới, cư dân đã biết trồng trọt, chăn nuôi và hình thành các làng mạc cố định.
Trong lịch sử phong kiến, Bắc Kinh nhiều lần được chọn làm kinh đô. Từ thế kỷ 10, dưới triều Liêu, thành phố được gọi là Yanjing. Sau đó, nhà Kim (thế kỷ 12) đổi tên thành Zhongdu và xây dựng thành phố như một trung tâm chính trị lớn. Nhà Nguyên (thế kỷ 13) chọn đây làm Đại Đô, trở thành thủ đô của đế quốc rộng lớn. Nhà Minh ban đầu đóng đô ở Nam Kinh nhưng đến năm 1421 đã dời thủ đô ra Bắc Kinh, đổi tên thành Kinh Sư. Nhà Thanh kế thừa và tiếp tục duy trì Bắc Kinh là kinh đô cho đến năm 1911.
Sau Cách mạng Tân Hợi (1911), Bắc Kinh mất vai trò thủ đô vào tay Nam Kinh trong một thời gian. Tuy nhiên, khi Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa được thành lập năm 1949, Bắc Kinh lại trở thành thủ đô và duy trì vị thế này cho đến nay.
Đặc điểm tự nhiên và khí hậu
Bắc Kinh có địa hình đa dạng, gồm đồng bằng ở phía đông nam và vùng đồi núi ở phía bắc và tây. Các dãy núi như Yến Sơn bao quanh phần lớn thành phố, đóng vai trò chắn gió lạnh và tạo nên cảnh quan hùng vĩ. Đồng bằng Hoa Bắc ở phía nam thành phố là khu vực đất đai màu mỡ, thuận lợi cho nông nghiệp truyền thống.
Khí hậu của Bắc Kinh thuộc loại cận nhiệt đới lục địa ẩm với bốn mùa rõ rệt:
- Mùa xuân: Ngắn, mát, thường kèm theo gió bụi từ sa mạc Gobi.
- Mùa hè: Nóng, ẩm, mưa nhiều do ảnh hưởng gió mùa Đông Á.
- Mùa thu: Ngắn, mát mẻ, ít mưa, được coi là mùa đẹp nhất trong năm.
- Mùa đông: Lạnh, khô, nhiệt độ có thể xuống dưới -10°C.
Nhiệt độ trung bình năm khoảng 13°C, lượng mưa trung bình hàng năm vào khoảng 500–600 mm, tập trung chủ yếu vào các tháng mùa hè. Mùa đông khô hạn cùng với gió từ phía bắc có thể gây ra tình trạng ô nhiễm bụi mịn nghiêm trọng, là thách thức lớn cho công tác bảo vệ môi trường của thành phố.
Kinh tế và thương mại
Bắc Kinh là một trong những trung tâm kinh tế quan trọng nhất của Trung Quốc, đóng góp tỷ trọng lớn vào GDP quốc gia. Thành phố có cơ cấu kinh tế đa dạng, bao gồm các lĩnh vực trụ cột như dịch vụ tài chính, công nghệ cao, công nghiệp chế tạo, thương mại quốc tế và bất động sản. Trong những năm gần đây, Bắc Kinh đã định hướng phát triển mạnh các ngành kinh tế tri thức và dịch vụ chất lượng cao để giảm bớt sự phụ thuộc vào công nghiệp nặng.
Thành phố là nơi đặt trụ sở của nhiều tập đoàn hàng đầu như Lenovo, Baidu, JD.com, China National Petroleum Corporation (CNPC), và các ngân hàng thương mại lớn như Bank of China, Industrial and Commercial Bank of China (ICBC). Nhiều khu công nghệ cao, tiêu biểu là Trung Quan Thôn (Zhongguancun), được mệnh danh là “Thung lũng Silicon của Trung Quốc”, đóng vai trò trung tâm đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp công nghệ.
Theo Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc, GDP của Bắc Kinh năm 2022 đạt khoảng 4,16 nghìn tỷ nhân dân tệ (~616 tỷ USD), với thu nhập bình quân đầu người vượt 28.000 USD, thuộc nhóm cao nhất cả nước. Hoạt động thương mại quốc tế của thành phố chủ yếu thông qua cảng hàng không và các trung tâm logistics lớn, đóng góp mạnh vào kim ngạch xuất nhập khẩu quốc gia.
Văn hóa và giáo dục
Bắc Kinh là trung tâm văn hóa lâu đời, lưu giữ nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của Trung Quốc. Thành phố sở hữu các công trình lịch sử nổi tiếng như Tử Cấm Thành, Thiên Đàn, Di Hòa Viên, cùng với các đoạn Vạn Lý Trường Thành ở vùng ngoại ô như Bát Đạt Lĩnh, Mút Thiên Dục. Đây đều là di sản thế giới được UNESCO công nhận, thu hút hàng chục triệu du khách mỗi năm.
Về văn hóa nghệ thuật, Bắc Kinh nổi tiếng với Kinh kịch – một loại hình nghệ thuật sân khấu truyền thống có sự kết hợp của âm nhạc, múa, diễn xuất và hóa trang đặc trưng. Nhiều nhà hát lớn như Nhà hát lớn Quốc gia (National Centre for the Performing Arts) và Nhà hát Kinh kịch Bắc Kinh vẫn duy trì hoạt động biểu diễn thường xuyên, góp phần bảo tồn nghệ thuật truyền thống.
Về giáo dục, Bắc Kinh là nơi tập trung các trường đại học hàng đầu Trung Quốc, bao gồm Đại học Bắc Kinh (Peking University) và Đại học Thanh Hoa (Tsinghua University), đều nằm trong nhóm đại học hàng đầu châu Á. Ngoài ra, thành phố còn có nhiều viện nghiên cứu chuyên sâu trong các lĩnh vực khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và kỹ thuật, đóng vai trò dẫn đầu trong nghiên cứu khoa học – công nghệ quốc gia.
Giao thông và cơ sở hạ tầng
Bắc Kinh có mạng lưới giao thông phát triển toàn diện, bao gồm đường bộ, đường sắt, tàu điện ngầm và hàng không. Mạng lưới tàu điện ngầm của thành phố là một trong những hệ thống lớn nhất thế giới, với hơn 20 tuyến, phục vụ hàng triệu lượt hành khách mỗi ngày. Đường sắt cao tốc kết nối Bắc Kinh với các thành phố lớn khác như Thượng Hải, Quảng Châu, Tây An, Thẩm Dương.
Về hàng không, Bắc Kinh sở hữu hai sân bay quốc tế lớn: Sân bay Quốc tế Thủ đô Bắc Kinh (Beijing Capital International Airport) và Sân bay Quốc tế Đại Hưng (Beijing Daxing International Airport). Cả hai sân bay này đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối Bắc Kinh với hơn 200 điểm đến trong và ngoài nước.
Các tuyến đường cao tốc và đường vành đai được quy hoạch đồng bộ, giúp lưu thông thuận lợi giữa các khu vực nội đô và ngoại ô. Ngoài ra, thành phố cũng chú trọng phát triển hệ thống xe buýt nhanh (BRT) và các giải pháp giao thông thông minh để giảm ùn tắc và ô nhiễm không khí.
Vai trò quốc tế và ngoại giao
Là thủ đô của Trung Quốc, Bắc Kinh là trung tâm ngoại giao hàng đầu, nơi đặt trụ sở của hơn 170 đại sứ quán và lãnh sự quán nước ngoài. Thành phố thường xuyên tổ chức các sự kiện và hội nghị quốc tế lớn như Diễn đàn Vành đai và Con đường (Belt and Road Forum), Hội nghị Thượng đỉnh Hợp tác Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC), và nhiều hội nghị của Liên Hợp Quốc.
Bắc Kinh đóng vai trò chủ chốt trong việc định hình chính sách đối ngoại của Trung Quốc và là địa điểm tiếp đón nguyên thủ quốc gia từ khắp nơi trên thế giới. Với cơ sở hạ tầng hiện đại, an ninh cao và hệ thống dịch vụ chuyên nghiệp, thành phố đã khẳng định vị thế là trung tâm hội nghị quốc tế lớn của khu vực châu Á – Thái Bình Dương.
Thách thức và định hướng phát triển
Bắc Kinh hiện đối mặt với nhiều thách thức lớn, bao gồm ô nhiễm không khí, khan hiếm nước, ùn tắc giao thông và áp lực dân số. Ô nhiễm không khí, đặc biệt là bụi mịn PM2.5, từng ở mức báo động và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng. Chính quyền thành phố đã triển khai nhiều biện pháp như kiểm soát khí thải công nghiệp, hạn chế xe cá nhân và phát triển năng lượng tái tạo để cải thiện chất lượng không khí.
Về định hướng phát triển, Bắc Kinh đang hướng tới xây dựng mô hình đô thị xanh – thông minh, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong quản lý đô thị, phát triển giao thông công cộng, khuyến khích năng lượng sạch, đồng thời bảo tồn di sản văn hóa. Thành phố cũng tập trung phát triển khu vực Thông Châu như trung tâm hành chính mới để giảm tải cho khu vực nội đô.
Tài liệu tham khảo
Các bài báo, nghiên cứu, công bố khoa học về chủ đề bắc kinh:
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 10